-Στο στόμιο του Χα, στη μέση του γκρεμού της Παπούρας υπάρχουν τα ερείπια ενός ακόμα οικισμού της περιοχής που οι κάτοικοι ονομάζουν «Καταλύματα». Πρώτη αναφορά στα Καταλύ-ματα έχουμε στις αρχές του 20ού αιώνα από την Harriet Ann Boyd, ενώ οι πρώτες ανασκαφές έγιναν το 1993 από τον Krzysztof Nowicki σε συνεργασία με τους Μεταξία Τσιροπούλου και William Coulson. Oι ανασκαφές αυτές έφεραν στο φως έξι διαφορετικές χρονικές κατοικήσεις στο χώρο, με κεντρικό κτίσμα το κτίριο που ονομάστηκε "C". Τα ευρήματα ανέρχονται στα τέλη της νεολιθικής περιόδου ή χαλκολιθικής περιόδου (γύρω στα 3500 π.Χ.), στην μινωική παλαιοανακτορική περίοδο (MM II, γύρω στα 1700 π.Χ.), και άλλες, μέχρι και στην βυζαντινή εποχή. O Krzysztof Nowicki θεωρεί τον οικισμό, παλαιό-τερο του "Χαλασμένου" στην περιοχή δίπλα στο χωριό Μοναστηράκι.
-Η πρόσβαση στην περιοχή κατοίκησης περιορίζεται σε ένα μακρόστενο «Μονοπάτι Εισόδου» στην απόκρημνη πλαγιά της Παπούρας μέχρι το άκρο της σε εννέα προεξοχές του βράχου (πλατώματα), με υψομετρική διαφορά 65μ. Οι προεξοχές, τρεις κάτω από το επίπεδο του μονοπατιού και πέντε πάνω από αυτό, διαφέρουν σε πλάτος και μήκος. Ένα δευτερεύον σημείο πρόσβασης ήταν ψηλότερα και φυλασσόταν με τείχη στα "πάνω Καταλύματα". Ο Nowicki υποστηρίζει ένα οικισμό, τριών επιπέδων, με τουλάχιστον δέκα μονάδες ή σπίτια. Δεδομένης της όχι καλής κατάστασης διατήρησης των τειχών και των αρχαιολογικών ευρημάτων καθώς του χρόνου και των πόρων που είχε στη διάθεσή του, ο Nowicki επικεντρώθηκε στην ανασκαφή του Κτηρίου Γ (έχει εσωτερική επιφάνεια περίπου 40 m2 !) στο σχετικά ευρύχωρο κάτω επίπεδο "C".
- Ενδείξεις υπάρχουν ότι ανέβαιναν άνθρωποι στα "Καταλύματα" και στα νεότερα χρόνια για την προστασία τους, τόσο κατά την Τουρκοκρατία, αλλά και την περίοδο της κατοχής της Κρήτης από τους Γερμανούς (υπάρχουν καταγεγραμμένες μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής). Το σημείο είναι ιδιαίτερα δυσπρόσιτο, με άγνωστη σήμερα πρόσβαση στον περισσότερο κόσμο λόγω της επικινδυ-νότητας του,γίνεται αρχικά γίνεται ανεβαίνοντας τη βόρεια σάρα και στη συνέχεια ακολουθώντας το φυσικό μονοπάτι-πρεβάζι . Η θέση είναι ορατή από ψηλά, από την απόκρημνη νότια άκρη του φαραγ-γιού. Είναι επίσης ορατή και από τον Χαλασμένο. Τα Καταλύματα έχουν θέα προς το εσωτερικό του φαραγγιού τον καταρράκτη του Μάστορα, προς τα δυο πελάγη και τη Δίκτη απέναντι.
( Πληροφορίες από κείμενα του αρχαιολόγου Krystof Nowicki και του Σάββα Παραγκαμιάν σε ειδική έκδοση για το "ΦΑΡΑΓΓΙ ΧΑ" του ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΏΝ ΕΡΕΥΝΏΝ ΕΛΛAΔΑΣ )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου