ΛΕΝΙΚΑ - ΚΟΡΥΦΗ ΟΞΑΣ - ΑΡΧΑΙΟ ΑΦΡΟΔΙΣΙΟ ΙΕΡΟ

Η περιοχή του Αγίου Νικολάου χωρίζεται από την περιοχή της Ελούντας με 

μια εντυπωσική κλιμακωτή κορυφογραμμή που την αποτελούν οι κορφές

Κεφάλα(439μ.), Οξά(563μ.), Ασκοκεφάλα(600μ.), και Λούτσι(719μ.).

Η ορειβατική ομάδα περπάτησε την Κυριακή 16 Οκτωβρίου στην περιοχή

των Λενικών στις παρυφές της κορυφογραμμής αυτής, με στόχο την κο-

ρυφή της δεύτερης και πιο γνωστής κορφής, αυτής της Οξάς.Η πεζοπορία

μας ξεκίνησε από τα Λενικά και συγκεκριμένα δίπλα στο σημείο με την
μεγάλη στρογγυλή δεξαμενή σαν αλώνι στην άκρη του οικισμού.

ΛΕΝΙΚΑ (Ή ΕΛΛΗΝΙΚΑ)

Ο οικισμός των Λενικών βρίσκεται λίγο πρίν το διάσελο από όπου μπορεί να 

θαυμάσει κανείς την θέα τόσο στον περιοχή του Αγίου Νικολάου, όσο και 

στην περιοχή της Ελούντας. Η ονομασία του οφείλεται σε παραφθορά της λέξης 

ΕΛΛΗΝΙΚΑ με την οποία ονόμαζαν κατά τους χριστιανικούς χρόνους τα αρχαία

ερείπια. Ο οικισμός που ανήκει στον Δήμο Αγίου Νικολάου   (104 κατοίκους με 

την απογραφή του 2001), βρίσκεται κτισμένος στη δυτική πλευρά του κόλπου του 

Mεραμπέλου, στο υψηλότερο σημείο που ενώνει τον Άγιο Νικόλαο με την Ελούντα, 

σε σημείο οριακό  ανάμεσά τους όπως συνέβαινε και πριν χιλιάδες χρόνια ανάμεσα 

στη Λατώ και την Oλούντα. Η περιοχή είναι γνωστή από την αρχαιότητα, κάτι που 

μαρτυρά  μεγάλος δίδυμος ναός που υπήρχε στην περιοχή ,ερείπια του οποίου σώ-

ζονται και σήμερα, ;όπου οι κάτοικοι των δύο πόλεων λάτρευαν τον Άρη και την
Αφροδίτη περίπου πριν 2.500 χρόνια.

Ακολουθούμε τον αγροτικό δρόμο ο οποίος είναι φτιαγμένος πάνω στα αχνάρια
παλαιών μονοπατιών μέσα σε μια περιοχή γεμάτη από ελαιόδενδρα, και μικρές
στάνες ζώων.Η πορεία μας δυτική με κατεύθυνση προς την περιοχή των Ατζι-
μπραγών (ατζιμπραγά=δίδυμα), συναντά στο δρόμο της το ρέμα που συνεχίζει
προς τα κάτω και εκβάλει στα Χαβάνια, και ακριβώς κάτω από τον λόφο που
βρίσκεται ο μικρός οικισμός των Ατζιμπραγών δυο μεγάλες σπηλίες που κτη-
νοτρόφοι της περιοχής έχουν μετατρέψει σε παχνιά. Από μονοπάτι δεξιά στρί-
βουμε και ανηφορίζουμε στον οικισμό που διαθέτει ένα-δυό σπίτια, αρκετά
ερείπια και πολύ καλή θέα προς τον Αγίο Νικόλαο (Tα Ατζιμπραγά τα παλιά
χρόνια είχαν ακόμα και τριακόσιους κατοίκους).

Παρατηρούμε τον παλαιό οικισμό στα Ατζιμπραγά και βρισκόμαστε στο μετόχι
του Νίκου του Πυθαρούλη όπου μας υποδέχεται με μια ζεστή καλημέρα,μαζί
με τη σύζυγο του. Μάλιστα μας εξέπληξε λέγοντας μας ότι μας περίμενε και
μάλιστα είναι έτοιμος να μας οδηγήσει στην κορυφή της Οξάς. Πρόθυμοι μετά
από μια μικρή ανάσα ακολουθούμε τον οδηγό μας που αρχικά ακολουθεί μονο-
πάτι και αργότερα ανηφορική ανάβαση στην απότομη πλαγιά, φτάνουμε στο ψηλό-
τερο σημείο στην κορυφή της Οξάς.Η θέα κόβει την ανάσα, μπορεί κάποιος να
θαυμάσει την εντυπωσιακή πανοραμική απόψη της Ελούντας, του Αγίου Νικολάου
και του κόλπου του Μεραμπέλου, με το νησίωτικο σύμπλεγμα των Διονυσάδων
στο βάθος του απέραντου γαλάζιου .Εδώ βρίσκεται το μικρό εκκλησάκι του Τιμίου
Σταυρού που συγκεντρώνει τους πιστούς, αλλά και τους "φίλους της Οξάς" δυό
φορές το χρόνο για τα πανηγύρια της Ζωοδόχου Πηγής (Πάσχα) και του Τιμίου
Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου). Στο μακρύ πλάτωμα της κορυφής υπάρχουν αρκετά
ερείπια από το φρούριο της αρχαίας Νάξου αλλά και αρκετές στέρνες (100 στέρνες
αναφέρει η παράδοση ).

ΑΡΧΑΙΑ ΝΑΞΟΣ (ΚΟΡΥΦΗ ΟΞΑΣ)

Στη νότια πλευρά της Ελούντας βρίσκεται το ύψωμα της Οξάς, υπήρχε η αρχαία 

πόλη Νάξος, ή Ναξία, ή κατά τους αρχαίους «Ταλλαίον». Εδώ λατρευόταν ο
Ταλλαίος Ζεύς (στην αρχαία κρητική διάλεκτο « τάλως » ονομαζόταν ο ήλιος,
σύμφωνα με τις περιγραφές του Ησύχιου), και  προς τιμήν του γίνονταν οι Ταλ-
λαιδίτες γυμνικοί αγώνες). Στην περιοχή της Οξάς  έχουν εντοπιστεί σημαντικά
αρχαιολογικά ευρήματα, έχουν βρεθεί νομίσματα, ενώ σήμερα σώζονται δεξαμενές
νερού και τμήματα του προστατευτικού της τοίχους. Η θέση  και η οργάνωση της
Οξάς φανερώνουν ότι ήταν πόλη φρούριο ( ή ακόμα και ακρόπολη της αρχαίας
Ολούς) ικανή να αντιμετωπίσει με επιτυχία κάθε  εχθρική επιδρομή. Το όρος που
ήταν κτισμένη λεγόταν Ταλλαίο ενώ απέναντι και βορειδυτικά βρίσκεται το ύψωμα
Καρφί ,στην κορυφή και στη βάση του οποίου υπάρχουν τα αρχαία λατομεία της
ακονόπετρας.Σημειώνεται ότι κατά σύμπτωση(;) και εδώ στην Οξά, όπως και στο
γνωστό νησίτων Κυκλάδων (την Νάξο), εξορυσσόταν κατά την αρχαιότητα η σμύ-
ριδα, γνωστή και ως «ναξία λίθος», πρακτική που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. ( Η
ακονόπετρα είναι είδος λεπτόκοκης σμύριδας).

Μία άλλη εκδοχή θέλει το όνομα της αρχαίας Νάξου στην Οξά να προέρχεται από
τον ιδρυτή της, τον βασιλιά των Κάρων,τον  Όαξο, ή Αξό ή Νάξο, γιο του Απόλ-
λωνα από τον έρωτά του με τη θυγατέρα του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα Ακάλλη
ή Ακακκαλίδα που ήταν επίσης ιδρυτής της Αξού, της πανάρχαιας πόλης της ση-
μερινής περιοχής Μυλοποτάμου Ρεθύμνης, και  επικεφαλής των πρώτων οικιστών
της νήσου Νάξου, γνωστής στη δημώδη γλώσσα ως «Αξά». Η ονομασία Οξά θυ-
μίζει επίσης και μια άλλη ονομασία του μεγαλύτερου όρους του Κυκλαδίτικου
νησιού, του όρους Ζας, την «Οξιά». Σημαντικό στοιχείο που συνδέει όλες αυτές
τις περιοχές με την κοινη ονομασία είναι η ιδιαίτερη λατρεία προς τον Δία και
προς τον Απόλλωνα, καθώς και η ύπαρξη νομισμάτων τόσο στην αρχαία Νάξο
Κυκλάδων όσο και στην Κρήτη με την κεφαλή του θεού Διονύσου, που αποτελούν
κατά σύμπτωση (;) επιπλέον κοινά στοιχεία μεταξύ αυτών των περιοχών κατά την
αρχαιότητα.

Με οδηγό πάντα τον κο Νίκο και με πορεία βόρεια στο πλάτωμα της κορυφής
φτάνουμε ακριβώς στην άλλη άκρη και βρισκόμαστε πάνω από την Ελούντα.
Στο σημείο εδώ υπάρχει ένα μικρό παρατηρητήριο και ένα μικρό τμήμα από
το αρχαίο τείχος διατηρημένο σε καλή κατάσταση. Παρατηρούμε για αρκετή
ώρα το όμορφο θέαμα και μετά κατηφορίζουμε την πλαγιά προς το δίασελο
ανάμεσα στις δυό κορφές της Οξά και της Κεφάλας. Μετά από λίγο μάλιστα
συναντάμε και το παλιό μονοπάτι το οποίο ακριβώς στο διάσελο διακλαδί-
ζεται ακολουθώντας δυό αντίθετες πορείες. Η δεξιά με κατεύθυνση βόρεια
κατεβαίνει στην Ελούντα και η αριστερή πρός νότο και στα Ατζιμπραγά.
Ακολουθούμε την δεύτερη περνώντας από ένα μικρό οροπέδιο όπου και
συναντάμε τα χαλάσματα πέτρινου σπιτιού με στρογγυλή μεγάλη δεξαμενή
νερού και φούρνο, ενώ δυό σκαλισμένες επιγραφές σε πέτρες μας πληρο-
φορούν ότι άνηκε στον Ελουντινό Κων/νο Μακρή και την οικογένεια του.
Ακόμα βρίσκουμε σκαλισμένο σε τρίτη πέτρα το περίγραμμα του καικιού
του "της Ολούς" που είχε στην Ελούντα, και παρόμοιο σκαλισμένο υπάρχει
και στην πλάκα στο μνήμα του. Εδώ στην γύρω περιοχή ο οδηγός μας ο κος
Πυθαρούλης μας πληροφορεί ότι συλλέγονταν μεγάλη ποσότητα  αμύγδαλων.

Κατά την διάρκεια της πεζοπορίας μας συναντήσαμε να φυτρώνουν σιγά
σιγά στη γη και οι πρώτοι σπόροι από τους πολυετείς πόες, τώρα μετά τις
πρώτες φθινοπωρινές βροχές με τα μικρά πράσινα φυλλαράκια τους ίσα
που φαινόταν να ξεπροβάλουν από το χώμα, όμως την προσοχή μας τρά-
βηξαν ανάμεσα στα φρύγανα στο γυμνό πετρώδες έδαφος κάτι μικρά λυ-
χναράκια τα Δίαρα του Davis (Biarum davisii) ενδημικά της Κρήτης γνωστά
και σαν "ατεκνόχορτο". Είναι μικρό κονδυλώδες φυτό με κόνδυλο λίγο έως
πολύ ηµισφαιρικός,  διαµέτρου 2-3 εκ. , φύλλα 3-8,  έµµισχα, έλασµα ωοειδές

προς αντωοειδές-ελλειψοειδές, µε βάση σφηνοειδή.  Σπάθη στενή, ελλειψο-
ειδής, 2-3 εκ χρώµατος ανοιχτό κιτρινο-πράσινο ή λευκό συχνά στικτή  µε
καστανοπόρφυρες αποχρώσεις. To κατώτερο τµήµα σωληνοειδές, το πάνω
µέρος σχηµατίζει ένα τριγωνικό, µε αιχµηρή απόληξη και κυρτό άκρο µποροστά
έλασµα.,ενώ ο σπάδικας του είναι πολύ λεπτός, και λίγο κοντύτερος από την
σπάθη. Αυτά τα σπάνια μικρά λυχναράκια έχουν το παράξενο χαρακτηριστικό
να ανθίζουν πρώτα και μετά να βγάζουν τα φύλλα.Εδώ δε στην Κρήτη παλιά το
χρησιμοποιούσαν και σαν εκτρωτικό.Χαρακτηρίζεται δε σπάνιο (R)  σύµφωνα
µε Κόκκινο Βιβλίο Σπανίων &  Απειλουµένων Φυτών  της Ελλάδας (1995)
-Σπάνιο (R) σύµφωνα µε IUCN 1997  και υπόκεινται σε καθεστώς προστασίας
για απειλούμενα είδη (Π.Δ67/1981)

ΔΙΑΡΟ ΤΟΥ DAVIS (biarum davisii)

ΔΙΑΡΟ ΤΟΥ DAVIS (biarum davisii)

ΔΙΑΡΟ ΤΟΥ DAVIS (biarum davissi)

ΤΟ ΚΑΙΚΙ ΤΟΥ ΜΑΚΡΗ

" ΕΛΙΕΣ ΣΙΚΙΕΣ ΦΥΤΕΥΘΗΣΑΝ ΠΑΡΕΜΟΥ ΤΟ 1932 ΜΕ 40 ΟΣΑΝ ΜΠΕΘΑΝΗ Ο ΜΑΚΡΗΣ ΚΑΙ ΜΙΝΟΥΝ ΤΑ ΜΑΚΡΑΚΙΑ ΟΛΑ ΘΕ ΝΑ ΡΗΜΑΞΟΥΝΕ ΜΑΖΙ ΚΑΙ ΤΑ ΚΟΝΑΚΙΑ ΝΙΚΗΘΙΣ Η ΚΡΗΤΗ ΤΩ 1940 ΚΑΤΟΧΗΝ ΑΠΟ ΓΑΙΡΜΑΝΟΥΣ ΕΠΙ 4 ΕΤΗ  Κ.ΜΑΚΡΗΣ "

Συνεχίζοντας μετά από λίγο φτάνουμε κάτω από τον οικισμό των Ατζιμπραγών
όπου αποχαιρετάμε τον κο Νίκο για την βήθεια που μας προσέφερε αλλά και
τα πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία που μας είπε για την περιοχή. Επιστρέφουμε
έτσι στα Λενικά μετά από τριάντα λεπτά από τον αγροτικό δρόμο και το παλιό
μονοπάτι που δύσκολα διακρίνεται ανάμεσα στους πανύψηλους ασπαλάθους.
Στην μεγάλη δεξαμενή και κάτω από τον ζεστό ήλιο απόλαμβάνουμε ένα μικρό
πικ-νικ με εντυπωσιακούς μεζέδες που φροντίσαμε να έχουμε μαζί μας ( υπή-
ρχε ακόμα και λαγός στιφάδο !!!), και στην συνέχεια επισκεφτήκαμε το αρχαίο
"Αφροδίσιο Ιερό", λίγο πιο κάτω ανάμεσα στα ελαιόδενδρα στη μέση του κάμπου
των Λενικών (είναι ορατές οι βάσεις από τα δύο ενωμένα κτίρια του ιερού καθώς
και μια επιγραφή σε πέτρα που αναφέρεται στην Αφροδίτη)

ΑΡΧΑΙΟ ΑΦΡΟΔΙΣΙΟ ΙΕΡΟ (Λενικά)

Σε έναν επίπεδο χώρο κοντά στο σημερινό οικισμό Ελληνικά, ανάμεσα στον Άγιο 

Νικόλαο και την Ελούντα, στη συνοριακή περιοχή των αρχαίων πόλεων-κρατών 

Λατούς και Ολούντος, βρισκόταν ένα ιδιαίτερα παλιό ιερό αφιερωμένο στην Αφρο-

δίτη, το «αρχαίον Αφροδίσιον» των επιγραφών του τέλους του 2ου αι. π.Χ. Ο
χώρος έλαβε νέα σημασία, όταν κλιμακώθηκαν οι διενέξεις των δύο πόλεων για
συνοριακές διαφορές και στη θέση περίπου του ερειπωμένου μονόχωρου γεω-
μετρικού ιερού χτίστηκε το 2ο αι. π.Χ ο ναός δύο σύνναων θεοτήτων, του Άρη και
της Αφροδίτης. Ο ορθογώνιος γεωμετρικός ναός, διαστάσεων 4 x 9 μ. είχε προσα-
νατολισμό προς τα δυτικά. Μπροστά από την πρόσοψή του υπήρχε τραπεζοειδής
βωμός, που πιθανώς βρισκόταν στο κέντρο ενός προθαλάμου με πέντε κίονες. Το
κτήριο δεν είχε χρησιμοποιηθεί σύμφωνα με τους ανασκαφείς μετά από τους γεω-
μετρικούς χρόνους και πιθανώς στο τέλος του 2ου αι. π.Χ. είχε ήδη ερειπωθεί.

Στα δυτικά του βωμού των γεωμετρικών χρόνων ιδρύθηκε από τη πόλη της Λατούς
ο νεώτερος δίκλιτος ναός με προσανατολισμό προς τα ανατολικά, και κοινό για τα  

δύο κλίτη προθάλαμο, που κατασκευάστηκε αργότερα πάνω στο γεωμετρικό βωμό. 

Για καθέναν από τους οίκους υπήρχε θύρα εισόδου από τον κοινό προθάλαμο. 

Σώζεται το λίθινο υπέρθυρο της ανατολικής πόρτας του νότιου κλίτους, αφιερω-

μένου στον Άρη, όπως συνάγεται από την εύρεση μιας επιγραφής που αναφέρεται 

σε οικοδομικές εργασίες στο ναό του Άρη, ενώ υπήρχε μια ακόμη πρόσβαση σε 

αυτό από το νότιο τοίχο του κτηρίου. Από τις επιγραφές γίνεται φανερή η πορεία 

των έργων κατασκευής και μεταγενέστερων προσθηκών και επισκευών του νεό-

τερου ναού καθώς και η εξέλιξη των συνοριακών διαφορών που επιλύθηκαν, αφού 

απαιτήθηκε η συνδρομή, μέσω διαιτησιών και οροθεσιών, Κνωσίων, Ρωμαίων και 

Μιλησίων. Οι διαιτησίες και οι σχετικές συνθήκες θα έπρεπε να τοποθετηθούν και 

στο «ιερό Δέρα» ή το ιερό του Άρη στην περιοχή Δέρα -και πράγματι πολλές από 

αυτές βρέθηκαν στην περιοχή του ιερού των Λενικών. Τελικά το ιερό και η περιοχή 

του αποδόθηκαν στη Λατώ.
(Από περιγραφή της αρχαιολόγου Β.Ζωγραφάκη)

ΑΦΡΟΔΙΣΙΟ ΙΕΡΟ 

ΑΦΡΟΔΙΣΙΟ ΙΕΡΟ

H ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΑΣ


ΛΕΝΙΚΑ -ΑΤΖΙΜΠΡΑΓΑ -ΚΟΡΥΦΗ ΟΞΑΣ at EveryTrail
EveryTrail - Find hiking trails in California and beyond