ΣΤΑ ΠΕΡΙΧΩΡΑ ΤΗΣ ΦΟΥΡΝΗΣ

Σε μια από τις ιστορικότερες περιοχές του Μεραμπέλλου, την
περιοχή της Φουρνής, η ορειβατική ομάδα Αγίου Νικολάου
είχε σχεδιάσει μια πεζοπορική διαδρομή-γνωριμία με τα
παλιά μοναστήρια και μονοπάτια  της περιοχής ,και ο κατα-
πληκτικός καιρός της δεύτερης Κυριακής του Μαρτίου δεν
είχε παρά να συμμαχήσει, έτσι ώστε και οι 35 πεζοπόροι που
συμμετείχαν να απολάυσουν  μια εξαιρετική διαδρομή κάτω
από τον ζεστό ήλιο  "στα περίχωρα της Φουρνής".

Το μικρό οροπέδιο (πόλγη) της Φουρνής έχει έκταση περίπου
1300 στρ. και βρίσκεται ανατολικά από τη Νεάπολη υψόμετρο
320μ.πίσω από το ύψωμα του Αγίου Αντωνίου στο οποίο ήταν
κτισμένη η αρχαία Δρήρος .Η γεωλογικά ονομαζόμενη πόλγη,
(πόλγη =μικρό κλειστό λεκανοπέδιο σε πτυχωσιγενείς  περιοχές)
δηλαδή ο κάμπος, είναι ένα λεκανοειδές κοίλωμα  της επιφάνειας
της γης με επίπεδο πυθμένα, που η γένεση του οφείλεται είτε σε
τεκτονικές διαταράξεις είτε στην κοίλανση του εδάφους εξ αιτίας
της διάβρωσης από το νερό.Μέσα στον κάμπο βρίσκονται τα τρία
χωριά της Φουρνής.Δυτικά στον κάμπο είναι το Καστέλι,νοτιο-
ανατολικά το Κάτω χωριό και νοτιότερα και κάπως υψηλότερα το
Επάνω χωριό.Μέχρι το 1912 τα τρία χωριά μαζί με άλλους συνοι-
κισμούς, αποτελούσαν Δήμο με έδρα το Καστέλλι Στις εκτάσεις
γύρω από τους οικισμούς καλλιεργούνται ελιές, αμυγδαλιές,ενώ
υπάρχουν και αμπελώνες.Στο παρελθόν λειτούργησε το ξακουστό
«Σχολείο της Κεραπολίτισσας», το οποίο υπήρξε το φυτώριο
σπουδαίων ανθρώπων των  γραμμάτων. Στην περιοχή της Φουρνής
υπάρχουν πολλά Βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία όσο σε
καμιά ίσως άλλη περιοχή του κρητικού χώρου, που κατά καλή τύχη
έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα,και μπορεί έτσι να τα θαυμάσει
ο κάθε επισκέπτης της περιοχής.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Φουρνή υπήρξε η πρωτεύουσα της επαρχίας Καστελλανίας
επί Ενετοκρατίας, της Καστελλανίας της Φουρνίας Παρτι-
νέντζια του καστελλίου Μεραμπέλλου( "παρτινέντζια" ήταν
ο όρος που συνόδευε την κάθε θέση ή ιδιοκτησία που
αφορούσε την επικράτεια κυρίαρχων χωριών,μέσα στην οποία
δραστηριοποιούνται οι κάτοικοί τους και στην οποία μπορεί
να ανήκουν πολλά, κατακερματισμένα πια, φέουδα.Στους
ενετικούς καταλόγους των κρητικών χωριών, αναφέρεται με
το όνομα : FURNI ABRAMOCHORI, FURNI APANO, FURNI
CASTELLO, FURNI APANO ABRAMOCHORI, FURNI CATO
ABRAMOCHORI.(από την πολυμελή οικογενεία των Αμπρά-
μηδων (ΑBRAMO) που κατοικούσε στο Κάτω Χωριό.
Για την ετυμολογία της λέξης “ Φουρνή ” έχουν γραφεί εκδοχές
από ιστοριοδίφες κατά καιρούς.Ο Κρητολόγος Στέφανος Ξανθου-
δίδης υποστηρίζει ότι η λέξη Φουρνή προέρχεται από το
ενετικό Fornitor, και έχει τη σημασία του προμηθευτή. Την
περίοδο της ενετοκρατίας η περιοχή ήταν πολύ παραγωγική σε
γεωργικά προϊόντα, προμηθεύοντας μεγάλες ποσότητες και σ’
αυτήν ακόμη τη Βενετία.

Στο οικισμό Forni, γίνεται αναφορά στον κατάλογο των
χωριών της βενετικής τούρμας το 13ο και 14ο αιώνα και
στο κατάστιχο του σεξτέριου ανάμεσα στα έτη 1227-1418.
Ακόμη στους χρόνους της πρώιμης Βενετοκρατίας, ο Ανδρέας
Τζένος σε επιστολή του προς το Δόγη της ΒενετίαςΛαυρέντιο
Τιέπολο κάνει λόγο για έριδα που είχε ξεσπάσει το 1268
μεταξύ των φεουδαρχών που κατοικούσαν ...ad Furlum
(Furnium) intima Mirabelli...,δηλ. στη Φουρνή του Μιρα-
μπέλου.Η Φουρνή αναπτύσσεται σε τρεις οικισμούς,πιθα-
νότατα μέσα στο 15ο αιώνα όπως περίπου είναι γνωστοί από
τα χρόνια της όψιμης Βενετοκρατίας έως και σήμερα, το
Καστέλι, το Επάνω και το Κάτω χωριό. Στα αρχεία της
Οθωμανικής περιόδου συχνά εμφανίζονται και οι τρεις
Oικισμοί μαζί, όπως για παράδειγμα σε έγγραφο του 1672,
στο οποίο δηλώνονται σαράντα αλατοποιοί της Ελούντας οι
οποίοι προέρχονται από το Καστέλι, το Επάνω και το Κάτω
χωριό της Φουρνής.

Ο μεγάλος Ενετολόγος-Κρητολόγος Giuseppe Gerola που
επισκέφθηκε την περιοχή το 1900 γράφει για το φρούριο
μεταξύ άλλων: “…Το φρούριο Φουρνή είναι ένα από τα τρία
μικρά χωριουδάκια που ευρίσκονται σε ένα μικρό ύψωμα
στην επαρχία Μιραμβέλλου… Μα σε ποια εποχή ανεβαίνει
το φρούριο δεν το γνωρίζομε…Το τείχος τώρα είναι το
περισσότερο κατεστραμμένο η τουλάχιστον τροποποιημένο…”

Ξεκινήσαμε την διαδρομή μας λίγο πριν το Καστέλλι όπως
ερχόμαστε από την Νεάπολη.Στρίψαμε αριστερά και ανηφορί-
σαμε τον αγροτικό δρόμο που μετά από είκοση λεπτά περίπου
μας οδήγησε στην Μονή Κεράμου.Ενας τεράστιος πρίνος μας
υποδέχτηκε έξω από το χώρο της μονής,δίπλα σε ένα μικρό
δασάκι από λίγα πεύκα,και ανάμεσα τους ο τόπος γεμάτος
από μικρές άσπρες μαργαρίτες.

ΜΟΝΗ ΚΕΡΑΜΟΥ

Λίγο έξω από το Καστέλι Φουρνής βρίσκεται το εγκαταλελειμ-
μένο σήμερα συγκρότημα της Μονής Κεράμου. Η ίδρυση της
μονής τοποθετείται πριν το 1615 από μέλη της οικογένειας
Κατζαρά. Η μονή μνημονεύεται σε έγγραφα της Βενετοκρατίας.
Το μοναστήρι φαίνεται να συνέχισε τη λειτουργία του τα χρόνια
της Οθωμανικής Κυριαρχίας, ενώ το 1881 κατοικούσαν σε αυτό,
σύμφωνα με απογραφή του έτους αυτού, τρεις μοναχοί και τέσ-
σερις κοσμικοί.Το κάποτε καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο
στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και είναι ναός μονόχωρος
καμαροσκέπαστος. Το λιθόγλυπτο πλαίσιο της εισόδου που
ανοίγεται στο νότιο τοίχο στέφεται από οξυκόρυφο ανακουφιστικό
τόξο διπλής καμπυλότητας, στο τύμπανο του οποίου είναι
χαραγμένη κτητορική επιγραφή με τη χρονολογία 1644 και τα
ονόματα των κτητόρων ιερέως Γεώργιου Κατζαρά και των τέκνων
αυτού Ξενοφώντος, Ιωαννίκιου και Μανουήλ. Αξιόλογο είναι και
το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, με τις εντυπωσιακές απεικονίσεις
των Πρωτοπλάστων. Περιμετρικά του ναού σώζονται πλήθος
ερειπωμένων κελιών και άλλων ενδιαιτημάτων της μονής.
(ΠΗΓΗ : Θρησκευτικός τουρισμός Λασιθίου)

Αφήσαμε πίσω μας την Μονή Κεράμου αλλά και τα εντυπωσιακά
χιονισμένα βουνά της Τσίβης και της Σελένας, κάτω από το κατα-
γάλανο ουρανό, και συνεχίσαμε με πορεία βορειοανατολική,αρχικά
από τον αγροτικό δρόμο μέσα από τον μικρό πλημμυρισμένο κάμπο,
και στην συνέχεια πάνω στο ανηφορικό παλιό μονοπάτι, που μας
οδήγησε ανάμεσα από τις φασκομηλιές στο διάσελλο από όπου
αντικρύσαμε τον κάμπο του Σύρμεσου με τις Δωριές στο βάθος.
Από εκεί κατηφορίσαμε ανάμεσα από καταπράσινα χωράφια στολι-
σμένα και εδώ με χιλιάδες λευκές μαργαρίτες, μικρές πανέμορφες
ορχιδέες που ανοίγουν σιγά σιγά αυτή την περίοδο,και ερμοδάκτυλους
(μικρό φυτό που μοιάζει με τις ίριδες) και μετά από λίγο βρεθήκαμε
στην Μονή της  Αγίας Βαρβάρας.

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ

Εγκαταλελειμμένο είναι σήμερα και το μοναστήρι της Αγίας

Βαρβάρας βρίσκεται στο νοτιότερο τμήμα του μικρού κάμπου

του Σύρμεσου, κοντά στον ομώνυμο οικισμό, σε υψόμετρο 453 μ.

και με κλίση 12 μοιρών προς τα ανατολικά. Ο δεύτερος όροφος

του συγκροτήματος έχει θέα σε όλο τον κάμπο του Σύρμεσου,

το δρόμο προς τις Δωριές και τη μονή του Αγίου Αντωνίου, από

την οποία απέχει μόλις πέντε λεπτά με τα πόδια. Αν και η περιοχή

είναι πετρώδης, γύρω από τη μονή φυτρώνουν  δέντρα και μεγάλοι

θάμνοι, ενώ χαμηλότερα και βορειοανατολικά, προς τον κάμπο,

συναντάς  καλλιεργήσιμες εκτάσεις και ελαιώνες.Ο ναός, που

γιορτάζει στις 4 Δεκεμβρίου, είναι και αυτός μονόχωρος καμα-

ροσκέπαστος και έχει πρόσφατα ανακαινιστεί. Έχει νότια είσοδο

με απλό ημικυκλικό ανακουφιστικό τόξο, στο τύμπανο του οποίου

εικονίζεται η Αγία Βαρβάρα. Δυτικά του ναού σώζεται πετρόκτιστο

επίμηκες διώροφο κτίριο με λίγα δωμάτια. Το καμαροσκεπές

ισόγειο διατηρείται σε καλή κατάσταση· αντίθετα ο όροφος είναι

ημιερειπωμένος. Το κτίσμα έχει ελάχιστα ανοίγματα, ενώ εξαιτίας

της μορφής του ονομάζεται από τον Gerola "πύργος".Βόρεια του

ναού, σε χαμηλότερο επίπεδο, υπάρχουν κατάλοιπα τοίχων μικρού

οικοδομήματος. Το μικρό μέγεθος του μοναστηριού με τον «πύργο»

του θυμίζει πυργόσπιτο της μεταβυζαντινής περιόδου και, σε

συνδυασμό με τη συγγένεια κάποιων μοναχών, δίνει την εντύπωση

μιας ασφαλούς οικίας της υπαίθρου, όπου η λειτουργία μοναστηριού

αποτελούσε οικογενειακή υπόθεση ή επιχείρηση. Η μονή αναφέρεται

το 16ο και το 17ο αιώνα. Η ίδρυσή της από το μοναχό Νικόδημο

Καλοχρυσό, ιδρυτή και της γειτονικής μονής του Αγίου Αντωνίου,

τοποθετείται πριν το 1591.

(Πηγή Μαριάννα Κατηφόρη Αρχαιολόγος)

Στην αυλή της παλιάς μονής και μπροστά στο παλίο πύργο της
ξεκουραστήκαμε για λίγο και απολαύσαμε ένα ποτηράκι ρακί
συνοδεία δρύλων (Asphodeline lutea), παξιμαδιού αλλά και πραγμα-
τικού τυριού από βοσκό  που κράταγε και μας κέρασε η Μόνικα,
πήραμε ανάσες και ακολουθήσαμε τον δρόμο για να επιστρέψουμε
στο οροπέδιο της Φουρνής.Περπατήσαμε για πέντε λεπτά μέχρι τον
ασφάλτινο δρόμο που έρχεται από Δωριές και στρίψαμε δεξιά για να
κατηφορίσουμε από το παλιό μονοπάτι μέχρι τον κάμπο και στην
επόμενη Μονή της "Παναγίας της Κεραπολίτισσας".

ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΕΡΑΠΟΛΙΤΙΣΣΑ

Το μοναστήρι της Παναγίας της Κεραπολίτισσας, Κυραπολίτισσας
ή Καρδιώτισσας βρίσκεται έξωαπό το χωριό Καστέλι, στο βορειο-
δυτικό άκρο του επίπεδου κάμπου της Φουρνής, σε υψόμετρο 320
μ. και πολύ κοντά στη μονή του Σωτήρος των καλογράδων. Σήμερα
λειτουργεί μόνο το καθολικό της.Ο ναός είναι αφιερωμένος στη
Γέννηση της Θεοτόκου και εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Πρόκειται
για μονόχωρο καμαροσκέπαστο και επίμηκες, σε σχέση με τις άλλες
διαστάσεις του, κτίσμα, το οποίο στηρίζεται σε έξι αντηρίδες και
φέρει μία νότια είσοδο με απλό ημικυκλικό ανακουφιστικό τόξο.
Το μνημείο επισκευάστηκε το 19ο αιώνα. Νοτιοδυτικά του ναού
σώζεται το κατώτατο τμήμα του βενετικού κτιρίου των κελιών,
ενώ στα δυτικά διατηρούνται τα ερείπια των δύο αιθουσών του
πρώτου επίσημου δημοτικού σχολείου,το οποίο λειτούργησε εκεί
από το 1848 έως το 1939 και αναστηλώθηκε το 2005-2006 από τη
13 Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Τα κατάλοιπα της μονής και
του σχολείου, καθώς και μία δεξαμενή περιβάλλονται από πέτρο-
χτιστη περίφραξη.

Δισχίσαμε τον κάμπο μετά την επίσκεψη μας στην Παναγία την
Κεραπολίτισσα μέσα από το καταπράσινο  μονοπάτι,μέχρι το
Κάτω Χωριό της Φουρνής. Περάσαμε από τα στενά σοκάκια με
τα παλιά σπίτια και τα πολλά πηγάδια (αρκετά από αυτά έχουν
ανακασκευαστεί από τον τοπικό πολιτιστικό σύλλογο), και
βγήκαμε έξω από το χωριό με κατεύθυνση πρός την ανατολική
είσοδο του οροπεδίου,από την μεριά που έρχεται ο δρόμος  από
την Ελούντα. Για λίγο η πεζοπορία είναι ανηφορική πάνω στον
ασφάλτινο δρόμο μέχρι που βρίσκουμε στα δεξιά,λίγο πριν την
διασταύρωση με τον δρόμο από τις Δωριές,το καλντερίμι που τα
παλιά χρόνια έφτανε μέχρι την Πλάκα. Ακολουθούμε το όμορφο
τμήμα του για περίπου είκοση λεπτά και στην συνέχεια στρίβουμε
δεξιά και ανηφορίζουμε από την πίσω μεριά του λόφου μέχρι
την Μονή της Παναγιάς της Ευαγγελίστριας ψηλά πάνω από την
Φουρνή.

Προσθήκη λεζάντας

ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ &  ΤΙΜΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ

Το μοναστήρι της Παναγίας Ευαγγελίστριας πιθανότατα ταυτίζεται
με το ναό του Ευαγγελισμού που βρίσκεται σε λόφο ψηλότερα και
ανατολικά της Φουρνής, σε υψόμετρο 445 μ. Στο οπτικό της πεδίο
βρίσκονται ο κάμπος, οι οικισμοί και τα μοναστήρια της Φουρνής,
καθώς και η βόρεια πλευρά του όρους Καβαλλαρά.Ένα μονοπάτι
συνδέει την Ευαγγελίστρια με το Επάνω χωριό της Φουρνής. Ο ναός
είναι δίκλιτος καμαροσκέπαστος και σχετικά μεγάλων διαστάσεων.
Το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου
και το νότιο στον Τίμιο Σταυρό. Τα δύο κλίτη φέρουν ενιαίο τέμπλο
με τις εικόνες του Δωδεκάορτου και επικοινωνούν με τοξωτά
ανοίγματα, που είναι δομημένα από σκούρα πέτρα. Στο αγιοθύριδο
της κόγχης του ιερού του βόρειου κλίτους είναι χαραγμένη η χρονο-
λογία 1858. Η ίδια χρονολογία, που συνοδεύεται από ανάγλυφο
σταυρό, αναγράφεται κάτω από το βόρειο φουρούσι του εσωτερικού
ενισχυτικού τόξου της καμάρας του νότιου κλίτους. Ο ναός φαίνεται
πως ανακαινίστηκε το 19ο αιώνα, αν και ο αρχικός του πυρήνας
μπορεί να χρονολογηθεί στο 17ο αιώνα.Στο σύγχρονο περίβολο,
δυτικά του ναού, υπάρχουν νεότερα κτίρια που εξυπηρετούν τις
ανάγκες των προσκυνητών και μπορεί να πατούν σε παλαιότερες
δομές του μοναστηριακού συγκροτήματος. Ακόμη στον περίβολο
του ναού υπάρχει μία δεξαμενή συλλογής ομβρίων υδάτων. Στην
απογραφή του 1635 το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας στην περιοχή
της Φουρνής δηλώνει ο μοναχός Κωνστάντιος Κουδούμνης, ως
ιδιοκτησία του Πιέρο Μουάτσο.

ΚΑΣΤΕΛΛΙ ΦΟΥΡΝΗΣ

Το Καστέλλι Φουρνής είναι κτισμένο στο κέντρο περίπου της
πόλγης της Φουρνής.Η διπλή ονομασία του χωριού δηλώνει
αφ’ενός μεν ότι είναι κτισμένο σε φρούριο και αφ’ ετέρου ότι
βρίσκεται μέσα στην πόλγη της Φουρνής Την πρώτη γραπτή
μαρτυρία για το Καστέλλι Φουρνής συναντούμε στο στο έργο
“Περιγραφή της νήσου Κρήτης” του Φλωρεντινού ιερέα Χριστό-
φορου Μπουοντελμόντι, ο οποίος έκανε ένα εξερευνητικό ταξίδι
στην Κρήτη το 1415. Aπό τα ενετικά συμβόλαια της Μονής Αρετίου,
τα οποία εξέδωσε ο Στέφανος Ξανθουδίδης γίνεται σαφές ότι το
Καστέλλι Φουρνής διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην
οικονομική, κοινωνική και εκκλησιαστική ζωή της περιοχής του
Μεραμπέλλου την περίοδο της ενετοκρατίας. Αρκεί να σημειωθεί
ότι το 17ο αιώνα στα Καστέλλι έδρευαν τουλάχιστον 5 Νοτάριοι
(συμβολαιογράφοι) και ότι τα περισσότερα από μικρά και μεγάλα
μοναστήρια της ευρύτερης περιοχής της Φουρνής κτίσθηκαν από
Καστελλιανούς Ο πρωταγωνιστικός αυτός ρόλος του Καστελλιού,
συνεχίζεται και κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, όπως διαπι-
στώνεται από την μελέτη των τουρκικών αρχείων που μετέφρασε ο
Νικόλαος Σταυρινίδης. Οι δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα
και οι τρεις πρώτες του 20ου αιώνα είναι, ίσως η περίοδος κατά την
οποία το Καστέλλι γνώρισε την μεγαλύτερη οικονομική και πνευμα-
τική του ανάπτυξη. Την περίοδο αυτή κτίσθηκαν τα περισσότερα από
τα σπουδαίου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος σπίτια, τα οποία στα
υπέρθυρά τους έχουν σκαλιστές επιγραφές πάνω στην πέτρα με
σταυρούς, αρχικά γράμματα των ιδιοκτητών,χρονολογίες και
διάφορα σχέδια.
(ΠΗΓΗ : Μανώλης Αμαργιώτης (Ηράκλειο Μάιος 2003)

Απολαύσαμε το όμορφο θέαμα από την αυλή-δεξαμενή της μονής

της Παναγίας της  Ευαγγελίστριας και ακολουθώντας το δίκτυο των
μονοπατιών γυρίζουμε στο Κάτω Χωριό της Φουρνής.όπου στο κέντρο
του οικισμού σταματάμε και στην ταβέρνα "Πλάτανος" απολαμβάνουμε
ένα ποτηράκι κρασί πάντα συνοδεία νόστιμων μεζέδων.Το τελευταίο
τμήμα διαδρομής,διαμέσου του Καστελλίου  μέχρι το αρχικό σημείο
το ολοκληρώνουμε μετά την ταβέρνα, απόλυτα ικανοποιημένοι από
την όμορφη πεζοπορία μας στα μονοπάτια αλλά και τις Μονές των
 "περιχώρων της Φουρνής".

Η  ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΑΣ  ( 12,7 χλμ.)